Życie i twórczość Marii Komornickiej

          Maria Komornicka urodziła się 25 lipca 1876 roku w Grabowie nad Pilicą. Była poetką, prozaikiem, tłumaczką oraz wyśmienitym krytykiem literackim. Przyszła na świat jako drugie dziecko Anny i Augustyna Komornickich. Miała czterech braci – Jana Chryzostoma zwanego Krysiem, Leona, Franciszka, Adama, oraz dwie siostry – Elżbietę zwaną Lilą oraz Anielę zwaną Elą. Aniela była najważniejszą osobą w życiu Marii, gdyż to z nią utrzymywała najściślejszy kontakt. Ojciec Marii – Augustyn, był człowiekiem zasadniczym, gwałtownym i despotycznym. Nie szczędził dzieciom kar cielesnych od najwcześniejszych lat. W ich relacji nie było miejsca na miłość i ciepło.

            Maria uczyła się w Grabowie, gdzie przyjeżdżali nauczyciele różnych przedmiotów. Anna Komornicka uzupełniała edukację lekcjami historii i religii. Na rok szkolny 1889-1890, Maria wraz z matką i rodzeństwem wyjechała do Warszawy. Tam zadebiutowała opowiadaniami wydanymi na łamach Gazety Warszawskiej pt. „Z życia nędzarza" oraz "Staszka". W 1894 roku opublikowała tomik, pt. "Szkice". Są to cztery opowiadania, których bohaterowie charakteryzują się pesymizmem, popełniają samobójstwa oraz cierpią na halucynacje. W Warszawie życie Marii nabiera szybkości. Kobieta pije bardzo mocną kawę, a nocami spaceruje w samotności. Którejś nocy chce popełnić samobójstwo, do czego ostatecznie nie dochodzi. Zostaje zatrzymana i przesłuchana przez policję, a to zdarzenie na zawsze pozostaje w jej pamięci jako trauma. Gdy Augustyn dowiaduje się o tym incydencie, chce sprowadzić córkę do domu, a gdy ta odmawia, stawia jej ultimatum – albo wraca do Grabowa, albo wyjeżdża na studia do Cambridge.

            W 1894 r. Maria wyjeżdża do Anglii, gdzie spędza 6 miesięcy. Owocem tego pobytu jest "Raj młodzieży"– cykl reportaży mówiących o sytuacji kobiet w Anglii. Stan zdrowia Augustyna coraz bardziej się pogarsza. Maria decyduje się na powrót do Grabowa. Ze wspomnień Anieli możemy dowiedzieć się, że ostatnie chwile Marii z ojcem były pełne rozmów i serdecznych gestów. Augustyn umiera w 1895 roku w wieku 57 lat. Maria w końcu czuje się uwolniona spod władzy ojca. Zamieszkuje w Warszawie na Złotej 26. W 1895 roku wraz z Wacławem Nałkowskim i Cezarym Jellentą wydaje "Forpoczty". Jest to jeden z najostrzejszych manifestów Młodej Polski, skierowany przeciwko mieszczaństwu.

            23 czerwca 1898 roku Maria w kościele przy ulicy Grzybowej bierze ślub z Janem Lemańskim – poetą i bajkopisarzem, któremu sama się oświadczyła. Mąż okazuje się być chorobliwie zazdrosny.  W czasie ich podróży poślubnej spotykają kuzyna Marii – Julka Olszackiego. Na krakowskich Plantach Lemański czuje się urażony zachowaniem żony, która jego zdaniem nie dość powściągliwie rozmawia ze swoim kuzynem i zaczyna do nich strzelać. Komornicka szybko wraca do zdrowia, a w sądzie zeznaje na korzyść męża. Jedną z kul wyciągniętych z ramienia, Maria nosi jako breloku zegaraka. Mimo walki o wolność Jana, kobieta czuje się zwolniona z przysięgi. W 1900 roku następuję formalna separacja małżonków. Maria po raz kolejny staje się wolna.

            W 1900 roku publikuje "Baśnie i Psalmodie", w których prezentuje ojca jako tyrana. Nawiązuje współpracę   z Chimerą, którą redaguje Zenon Przesmycki, pseudonim Miriam. Tam publikuje takie utwory jak: "Dziękczynienie", "Tajemnica", "Zakołotałam do pustej chaty", "Odbiję łódkę od brzegu" i wiele innych. W Chimerze w 1902 roku ukazuje się jej najbardziej wstrząsający utwór "Biesy". Jest to pierwszoosobowa proza, w której negatywnie się ocenia. Mówi o sobie "Nieudana próba" czy "Odmieniec".

            W życiu Komornickiej przychodzi kolejny wstrząs. Traci ukochanego Gucia Walewskiego, który umiera na zapalenie płuc. Poetka zaczyna zajmować się teozofią, czyta Upaniszady i Ewangelię. Zaczyna chodzić "dziwnie" ubrana. W 1903 roku Komornicka wyjeżdża do Paryża, gdzie intensywnie pracuje. Pisze wówczas listy do matki,  w których wspomina swoich przodków. Stan jej depresji coraz bardziej się pogłębia. Ma halucynacje oraz zmienne nastroje. W 1904 roku znajduje się w sanatorium dla nerwowo chorych w Arcueili pod Paryżem, gdzie przywraca się jej równowaga psychiczna. Rodzina sprowadza ją do Grabowa i choć tam, przez chwilę jest szczęśliwa, to wkrótce następuje powrót choroby. W 1907 roku w czasie podróży nad morze, w hotelu Bazar pod Poznaniem, pali wszystkie swoje suknie i każe mówić na siebie Piotr Odmieniec Włast. Przyjęła to imię od przodka swojej matki – Piotra Własta. Świat powoli zapomina o Marii. W 1934 roku Ilustrowany Kurier Codzienny napisał o śmierci poetki w stanie niepoczytalnym. Nie byłoby może w tym nic dziwnego, gdyby nie to, że... Maria wciąż żyła.

             Od 1907 roku do wybuchu I wojny światowej brat Marii zabiera ją do Grabowa. Kobieta zamieszkuje w pokoiku na piętrze. Często chodzi na spacery po parku, czasami biega i ćwiczy. Chodzi po wsi z kijem, w spodniach i oficerkach, a na głowie nosi brązową, własnoręcznie uszytą czapkę. Ludzie mówią na nią Głupi Piotrek. Nie lubi dzieci, a czasem nawet odgania je kijem.

           W latach 1917-1927 Maria już jako mężczyzna stwarza swoje największe dzieło "Księgę poezji idyllicznej", która zawiera życiowe doświadczenia poetki.
Na stronie tytułowej widnieje napis "Niniejszy egzemplarz poświęcam mamie, autor – Piotr Odmieniec Włast", a pod spodem w nawiasie podpis "Maria Komornicka". Po II wojnie światowej Maria trafia do domu starców w Izabelinie pod Warszawą. Stamtąd pisze listy do siostry Anieli podpisywane POW (Piotr Odmieniec Włast). W ostatnim podpisała się "Maria Komornicka-Lemańska".

             Zmarła 8 marca 1949 roku w Izabelinie. Siostry zakonne pochowały ją w sukni na cmentarzu komunalnym w Laskach koło Warszawy. Za trumną szły dwie siostry zakonne oraz Aniela. Dzięki Stanisławowi Nałęcz-Komornickiemu, w 1987 roku jej prochy zostały ekshumowane do grobu rodzinnego na Powązkach.

            Dziś śladem upamiętnienia Marii jest jej postać wykonana z brązu przy budynku Urzędu Gminy. Autorem rzeźby jest Tomasz Górnicki. Na kamieniu leżącym przy rzeźbie umieszczony został cytat "Każdy ból nowym niebem cię obdarzy", który pochodzi z jej utworu pt. "Pokusa wiatru wiosennego". Nadane zostało także imię "Marii Komornickiej" jednej z pracowni w Zespole Szkół    w Grabowie nad Pilicą. W 2010 roku ukazała się książka nosząca tytuł "Maria Komornicka Listy". Zebrał je i opracował Edward Boniecki. Najbardziej znanymi dziełami dotyczącymi życia i twórczości Komornickiej są między innymi: Maria Janion "Gdzie jest Lemańska?", Brygitta Helbig-Mischewska "Strącona bogini" i "Inna od siebie", Katarzyna Zdanowcz "Kto się boi Marii K.?". W 1995 roku w Łódzkej Szkole Filmowej powstał trzydziestominutowy film "Nadmiar życia".

Źródła:

·  Edward Boniecki, "Maria Komornicka Listy"

·  Iwona Stefaniak, Grażyna E. Wnuk, "Porozmawiajmy o Marii Komornickiej"

·  Joanna Marszalec; www.historia.org.pl

·  www.poezjabiegania.pl/Maria-Komornicka/

·  Maria Komornicka, "Utwory wybrane", Warszawskie Wydawnictwo Literackie  MUZA SA 2016 r.